Kiedy liczne trudności szybko się nawarstwiają, odpowiednią decyzją jest sięgnięcie po pomoc specjalisty. Niestety, wielu seniorów nadal nie wierzy, że psycholog i terapia może im pomóc. Nie widzą sensu w powracaniu do trudnej przeszłości ponieważ w taki sposób, najczęściej wyobrażają sobie pomoc psychologiczną. Zastanawiają się, czy nie jest już za późno na zmiany w życiu, czy młodszy psycholog/terapeuta w ogóle rozumie ich problemy, czy rozmowa może w czymkolwiek pomóc.

Jeśli osoba starsza, mimo wątpliwości, zdecyduje się skorzystać z pomocy, ważne będzie, aby udzielając jej, pamiętać o kilku podstawowych zasadach.

1. Dobór metody

Podejście do problemów związanych z wiekiem powinno być holistyczne, czyli oparte na założeniu, że organizm człowieka to system naczyń połączonych. Zachwianie balansu w jednej ze sfer – ciała, umysłu lub psychiki, skutkuje zmianami w pozostałych. W procesie starzenia się bardzo silnie zaznacza się jeszcze jeden czynnik – społeczny, czyli kwestia tego, w jakim otoczeniu żyje dana osoba oraz jak zmieniła się jej pozycja zawodowa, rodzinna itd.

Badania oraz doświadczenie osób zajmujących się wsparciem psychologicznym wskazuje, że najlepiej sprawdza się pomoc w nurcie:

• psychologii egzystencjalnej, czyli wspólne poszukiwania dalszego sensu życia i pozytywnych aspektów przeżytych lat lub łagodzenie negatywnych skutków podsumowań. Chodzi tutaj o urealnienie spojrzenia na życie, tym bardziej, że w starości na jego końcową ocenę często ma wpływ obniżony nastrój lub depresja;
• terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach, czyli odkrywanie praktycznych sposobów uporania się z kłopotami, które występują tu i teraz np. bezsenność, poczucie osamotnienia, stan zdrowia, niezgoda na starość itp.;
• poznawczo-behawioralnym, czyli odsłanianie schematów myślenia, wpływających (negatywnie lub pozytywnie) na samopoczucie oraz modyfikowanie zachowania, co ułatwia radzenie sobie ze stresem, niechcianymi emocjami i otaczającą rzeczywistością;
• biograficznym – wykorzystanie elementów biografii pomaga „lepiej zrozumieć siebie, odbudować własną tożsamość, poczucie ciągłości”, a „umożliwienie opowiedzenia kluczowych momentów ze swojego życia może spowodować zmianę ich rozumienia, inną interpretację, przypisanie tym przeżyciom innego sensu” (A.Kępiński, Melancholia).

2. Uwzględnienie specyfiki problemów okresu starości i procesu starzenia się.

Najczęstszymi trudnościami w starości są zarazem te, które najtrudniej zaakceptować:

– pogorszenie stanu zdrowia i kondycji fizycznej,

– perspektywa śmierci i utraty samodzielności,

– odchodzenie najbliższych i żałoba,

– syndrom pustego gniazda,

– samotność,

– przejście na emeryturę,

– problemy z pamięcią i depresja,

– nieodwracalność wyborów życiowych.

Istotną rolę odgrywa także przesłanka, że w starości zmiany nie będą zachodzić tak samo, jak u osób młodszych. Zmniejszona efektywność udzielanej pomocy wynika z ograniczonej elastyczności psychicznej i zdolności adaptacji. W starości trudniej jest zmienić poglądy, przekonania, zachowanie. Pogorszenie sprawności poznawczej skutkuje słabszą zdolnością do autorefleksji, czyli do uzyskania wglądu w to, jak funkcjonujemy, co jest nieodłącznym elementem terapii.

3. Kontakt i relacja

Jednym z najważniejszych czynników skutecznej pomocy psychologicznej osobom starszym jest atmosfera i wspierająca relacja. Sprawdza się życzliwe podejście, ukierunkowane na słuchanie i zapewnienie możliwości odreagowania skumulowanych przeżyć i lęków.

Antoni Kępiński w Melancholii podkreślał, że w leczeniu człowieka starego, cierpiącego na depresję znaczenie ma: „chęć wysłuchania jego wspomnień, bycie przy nim; możliwość rozładowania negatywnych emocji i ułatwienie choremu spojrzenia z większym dystansem”.

Oprócz cierpliwego słuchania, rolą psychologa jest szukanie konkretnych rozwiązań i tworzenie z pacjentem planu działania w trudnej dla niego sytuacji.

W depresji będzie to na przykład pomoc w ustrukturyzowaniu dnia, przestrzeganiu zasad higieny snu, wyjaśnianie wątpliwości i motywowanie do utrzymania ciągłości leczenia.

W terapii bezsenności – wytłumaczenie istoty zaburzeń snu w okresie starzenia się i negatywnych skutków stosowania leków nasennych, w tym omówienie obaw związanych ze stopniowym ograniczaniem medykamentów.

Śmierć i żałoba – objaśnienie przebiegu procesu utraty, planowanie pogrzebu, nazwanie potrzeb związanych z pożegnaniem bliskiego.

W przypadku konfliktu z rodziną – przygotowanie treści rozmowy i sposobów przezwyciężania przeszkód.

Poradnictwo psychologiczne i psychoterapia dla osób starszych wymaga dużej wrażliwości i wyczucia w przechodzeniu przez zmiany fizyczne, psychiczne i duchowe jakie niesie ze sobą starość.

Bibliografia:

Rachel W., Turkot A., Psychoterapia pacjentów depresyjnych w starszym wieku stosowana na psychogeriatrycznym oddziale stacjonarnym i dziennym. Psychoterapia 4 (171) 2014: s.77-87.

Zawadzka D., Stalmach M., Problemy psychologiczne osób w okresie starości. Cz.II. Drogi rozwojowe i wybrane metody pomocy psychologicznej. Hygeia Public Health 2015, 50(2): s.305-313.

Zawadzka D., Stalmach M. Problemy psychologiczne osób w okresie starości. Cz.I. Najważniejsze wyzwania i trudności Hygeia Public Health 2015, 50(2): s.298-304.