Aby zmniejszyć ryzyko występowania tego typu zdarzeń, trzeba rozpocząć od obserwacji seniora i objęcia go specjalistyczną, interdyscyplinarną opieką. Według rekomendacji National Institute for Clinical Exellence UK podczas wizyty kontrolnej u lekarza osoba starsza powinna być zapytana o ewentualne występowanie i częstotliwość występowania upadków. Jeżeli w wywiadzie pojawiają się takie incydenty, należy przeprowadzić szczegółową ocenę, w tym m.in. ocenę zażywanych leków, ryzyka osteoporozy, ocenę chodu i równowagi, badanie neurologiczne, wzroku oraz układu sercowo-naczyniowego. Każde działania zastosowane wobec seniora powinny być dopasowane do jego indywidualnych potrzeb, które zostały rozpoznane podczas oceny czynników ryzyka.

Wyróżnia się tu cztery podstawowe obszary działania:

1. trening zawierający ćwiczenia równoważne, siłowe, wytrzymałościowe oraz rozciągające,
2. eliminację czynników zwiększających ryzyko upadku w domu,
3. poprawę funkcjonowania narządu wzroku, układu krążenia oraz funkcji poznawczych,
4. weryfikację i ewentualną modyfikację przyjmowanych leków.

Początkowo trening osoby starszej powinien być przeprowadzony pod okiem fizjoterapeuty. Może on dopasować odpowiednie ćwiczenia do potrzeb seniora, wpływając na wzmocnienie jego siły mięśniowej, poprawę równowagi oraz czucia głębokiego (poczucie poszczególnych części ciała w przestrzeni). Fizjoterapeuta podczas terapii wprowadza także techniki bezpiecznego upadku. Jak podają źródła naukowe, nawet proste ćwiczenia (tj. przechodzenie przez przeszkody, chód po linii prostej itp.) wykonywane systematycznie mogą zmniejszyć ilość upadków w ciągu roku nawet o 40%. Alternatywą dla tego typu ćwiczeń może być Tai Chi, które dzięki wolnym, kontrolowanym ruchom w połączeniu z przenoszeniem ciężaru ciała znacząco poprawiają stabilność osoby starszej. Samodzielnie lub pod kontrolą członków rodziny można trenować poprzez wchodzenie po schodach, spacery czy taniec.

Eliminacja czynników ryzyka znajdujących się w domu jest kolejnym istotnym elementem prewencji upadków. Zaleca się usunięcie wszelkich dywaników, które mogą się podwijać oraz zbędnych przedmiotów znajdujących się na podłodze, utrudniających dostęp do potrzebnych seniorowi przedmiotów w domu (takich jak np. telefon). Dodatkowo warto usunąć lub schować kable, pozbyć się progów, a także zastąpić wannę prysznicem (najlepiej zrównanym wysokością z podłogą). Na śliskich podłogach warto umieścić stabilnie zamocowane maty antypoślizgowe, a w kabinie prysznicowej zamontować uchwyty i stołeczek.

Dbałość o ogólny stan zdrowia seniora to kolejny istotny aspekt walki z upadkami. Kontrola wzroku i dobór odpowiedniego leczenia przez okulistę, ustabilizowanie pracy układu krążenia czy dobór zaopatrzenia ortopedycznego i ortotycznego przez ortopedę lub fizjoterapeutę pozwala ograniczyć ryzyko upadków w wyniku zasłabnięć, potknięć oraz zachwiań równowagi. Jednocześnie lekarze odpowiednich specjalizacji powinni ocenić ewentualny wpływ podawanych przez nich leków na tego typu zdarzenia. Niwelowanie skutków ubocznych, wywoływanych przez konkretne leki może dać szansę seniorowi na stabilniejsze i bezpieczniejsze przemieszczanie się. Dodatkowym aspektem jest dbałość o zachowanie lub poprawę funkcji poznawczych osoby starszej. Praca z neuropsychologami nad odpowiednim orientowaniem się w miejscu i czasie oraz umiejętnością przetwarzania otaczających bodźców zewnętrznych również stanowi skuteczną formę prewencji.

Profilaktyka upadków wśród osób starszych powinna być stosowana wśród możliwie jak największej liczby seniorów. Im wcześniej zostaną oni poddani odpowiedniemu treningowi, a ich przestrzeń domowa zostanie odpowiednio przygotowana, tym mają większą szansę na ograniczenie upadków. Stosowna kontrola lekarska oraz podjęcie współpracy z fizjoterapeutami i neuropsychologami może dopełnić proces prewencji, a tym samym dać możliwość samodzielnego funkcjonowania przez kolejne lata życia.

Bibliografia:

1. Edbom-Kolarz A., Marcinkowski J.T., Upadki osób starszych – przyczyny, następstwa, profilaktyka, Hygeia Public Health, 46(3)/2011, s. 313-318.
2. Bartoszek A., Barańska E., Kocka K. et.al., Analiza czynników zwiększających ryzyko upadków wśród osób starszych mieszkających w środowisku domowym, Hygeia Public Health, 50(2)/2015, s. 406-410.
3. Czerwiński E., Borowy P., Jasiak B., Współczesne zasady zapobiegania upadkom z wykorzystaniem rehabilitacji, Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja, 4(6)/2006, vol. 8, s. 380-387.