Pamięć jest niezwykle interesującą funkcją naszego mózgu. Często traktuje się ją jako główny wyznacznik sprawności umysłowej, gdyż to ona pozwala nam rozpoznawać rzeczywistość i odbierać wiadomości z otoczenia. W neurologii często można spotkać pacjentów, którzy skarżą się na zaniki pamięci lub problemy z pamięcią, a ich przyczyny mogą być bardzo różne, od tych o podłożu organicznym np. w chorobach zwyrodnieniowych, po czynnościowym spotykane często, np. w zaburzeniach lękowych, depresji czy nerwicy.

Czym jest pamięć

Pamięć jest systemem przetwarzania i magazynowania informacji w ośrodkach mózgowych w celu dalszego jej wykorzystywania w codziennych czynnościach. Dzięki niej możemy uczyć się nowych rzeczy oraz zbierać informacje z otaczającego nas świata. Jej głównym zadaniem jest rejestrowanie zdarzeń i przywoływanie ich w odpowiednim momencie. Szacuje się, że ludzki umysł jest w stanie pomieścić ok. 2,5 biliarda bajtów, w związku z czym pomimo ogromnych starań, działań wzorowanych na obserwacji ludzi oraz postępów w nauce nie da się przyrównać ludzkiej pamięci do komputera. Dla klinicysty znaczenie mają przede wszystkim dwa główne rodzaje pamięci: krótkotrwała, zwana również pamięcią świeżą oraz długotrwała.

Pamięć robocza – co to jest

Za pomocą pamięci krótkotrwałej zmysły odbierają wydarzenia dziejące się w danej chwili. Jej formą jest pamięć robocza, inaczej zwana operacyjną,  która często ulega upośledzeniom na skutek chorób czy innych silnych bodźców. Pozwala na przyswajanie nowych informacji, które następnie mogą, ale nie muszą przechodzić do pamięci długotrwałej. Pamięć krótkotrwała przesyłana jest do ośrodków korowych mózgu poprzez engramy białkowe, które z kolei przetworzone zostają w hipokampie, czyli strukturze, która odpowiada właśnie za pamięć długotrwałą. Pamięć krótkotrwała jest zatem swoistym filtrem pamięci długotrwałej, ponieważ gdyby nie robocza strefa pamięci, żadne informacje nie byłyby w stanie zapisać się w naszym mózgu na stałe. Czas przechowywania informacji w pamięci operacyjnej jest bardzo krótki, ponieważ trwa od kilku sekund do kilkunastu minut. Zapisane informacje, które nie zostaną utrwalone w pamięci długotrwałej znikają na zawsze.

Pamięć długotrwała jest dużo mniej podatna na wszelkie uszkodzenia i zaburzenia. Jest ona magazynowana w płacie czołowym i skroniowym ośrodka korowego. Wyróżnia się powstającymi w niej długotrwałymi i plastycznymi zmianami morfologicznymi i biochemicznymi w synapsach. Odpowiada za zapamiętywanie słów i nazw (pamięć semantyczna) oraz za gromadzenie wydarzeń z życia (pamięć epizodyczna). Pamięć długotrwała jest odpowiedzialna zarówno za czynności wykonywane w stanie świadomym, jak i te poza naszą kontrolą, które dzieją się nieświadomie i automatycznie, jak np. pamięć mięśniowa, która umożliwia utrzymywanie równowagi i poruszanie się bez ciągłego kontrolowania ruchu.

Zaburzenia pamięci

Wszelkie zaburzenia pamięci charakteryzuje trudność w zapamiętywaniu informacji. Ich objawy, przyczyny, rodzaje i stopień zaawansowania może być różny. Takie objawy jak zaniki pamięci krótkotrwałej, gdzie sporadycznie zapominany miejsca pozostawienia kluczy, umówionej wizyty u lekarza czy imienia znajomej twarzy, zdarza się często u całkowicie zdrowych osób i nie zawsze musi oznaczać coś niepokojącego. Problem natomiast  następuje, gdy zaburzenia zdolności poznawczych, brak koncentracji, logicznego myślenia i poważne incydenty zapominania, zdarzają się często i są długotrwałe, może to niestety wskazywać na rozwijającą się chorobę na poziomie psychicznym lub fizycznym, nadal jednak warto rozważyć czy nie jest to jedynie sygnał do przeanalizowania i zastanowienia się nad swoim trybem życia.

Zanik pamięci bowiem może wystąpić z przemęczenia czy przewlekłego stresu. Zdarza się, że chwila odpoczynku i zadbanie o higienę życia przywracają organizmowi równowagę i sprawność. Każde organiczne uszkodzenie mózgu wymaga badania pamięci, jednak często zdarza się, że lekarz nie kieruje takiego pacjenta do neurologa, ale do psychologa. Nie jest to do końca słuszne działanie, ponieważ to neurolog powinien stwierdzić, odróżnić lub potwierdzić objawy organiczne od czynnościowych. Niestety ze względu długiego oczekiwania do specjalisty bardzo rzadko wdraża się takiego postępowanie. W leczeniu upośledzenia pamięci stosuje się najczęściej farmakoterapie uzupełnioną odpowiednimi ćwiczeniami. 

Przyczyny zaniku pamięci

Jedną z przyczyn chronicznych zaników pamięci jest naturalny proces starzenia się ludzkiego mózgu, czego następstwem są problemy z koncentracją i zapominanie, zwłaszcza na poziomie pamięci krótkotrwałej. Postępujące wraz z wiekiem problemy mają związek ze zmianami w układzie nerwowym na poziomie biochemicznym, fizjologicznym i funkcjonalnym. Pogorszenie pamięci jest zatem naturalnym procesem towarzyszącym starzeniu się, nie oznacza to jednak, że nie mamy wpływu na czas postępowania degeneracji. Pamięć ludzka jest plastyczna, co może być korzystne dla jej usprawnienia. Można tego dokonać poprzez odpowiednią dawkę ruchu, dietę oraz ćwiczenia intelektualne. Niestety może oznaczać to również dalszą degenerację funkcji poznawczych prowadzącą do demencji czy choroby Alzheimera.

O czym natomiast mogą świadczyć zaniki pamięci u osób młodych? Jedną z częstych przyczyn poważnych upośledzeń układu nerwowego jest depresja, będąca najczęściej wymienianą chorobą wśród zaburzeń psychicznych. Problemy z pamięci mogą być jednym z pierwszych objawów tej choroby. Depresja może powodować trudności w nauce, ponieważ sprawia, że ludzki umysł nie jest w stanie zapamiętać przeczytanych treści. Zaniki pamięci depresja i inne choroby psychiczne odpowiednio wdrożonym leczeniem mogą zostać zminimalizowane lub całkowicie wyleczone. Poprawa procesów pamięciowych może ulec niezależnie od wieku pacjenta.

Częste zaniki pamięci po Covid-19

Kolejną ostatnio powszechnie wymienianą przyczyną zaników pamięci może być COVID-19. Zarówno starsze jak i młode osoby uskarżają się na tak zwaną „mgłę mózgową” powodującą nerwicę, pogorszenie koncentracji oraz pamięci. Zauważa się, że najczęściej uskarżającymi się na podane dolegliwości są pacjenci, którzy ciężko przeszli tę chorobę. Poprawa stanu pamięci następuje zwykle po wdrożeniu zdrowej diety, odpowiedniej ilości snu oraz aktywności fizycznej. Niestety na ten moment nie jesteśmy jeszcze w stanie określić czy zaniki pamięci po covid wywołują trwałe zmiany w funkcjonowaniu mózgu.

Objawy zaników pamięci

Notoryczne zapominanie imion oraz nazwisk znajomych czy nawet najbliższej rodziny

• Zapominanie o zamknięciu mieszkania
• Częste zapominanie o wyłączeniu żelazka lub gazu przy gotowaniu
• Gdy pooblemy z pamięcią zauważają najbliższe osoby
• Częste gubienie przedmiotów
• Uczucie ciągłego zaniepokojenia, że o czymś się zapomniało
• Brak koncentracji przy czynnościach wymagających skupienia
• Występuje problem w wysławianiu się i zapominaniu najprostszych słów podczas rozmowy.

Tomasz Zając

Tomek to nasz redaktor specjalizujący się w ilustrowaniu i wizualnym przedstawianiu treści. Jego pasją jest rysunek, który pozwala mu wyrażać swoją kreatywność i wrażliwość na piękno świata. W życiu dąży do osiągnięcia równowagi duchowej poprzez medytację i praktyki duchowe. Jego praca skupia się na przekazywaniu treści, które inspirują do refleksji i rozwijania wewnętrznego spokoju.